Zarys rozwoju dziecka w okresie przedszkolnym

Etap przedszkolny jest bardzo istotny dla rozwoju dziecka. Zarówno w sferze społecznej, emocjonalnej, jak i poznawczej pojawiają się nowe wyzwania, którym dziecko ma sprostać poza domem i bezpośrednią opieką najbliższych. 

Gotowość przedszkolna jest określana przez Klim-Klimaszewską, jako „przystosowanie dziecka do warunków i wymagań nowego środowiska pozarodzinnego w taki sposób, aby mogło ono radzić sobie z trudnościami, umiało znosić ograniczenia zmiany standardów zaspokajania swoich potrzeb, mogło pełnić w nim określone role społeczne, a poprzez pełnienie tych ról zaspokajało swoje potrzeby oraz osiągało poczucie zadowolenia i wewnętrznej satysfakcji” (Brzezińska A.I., Czub M., Ożadowicz N, 2012).

Dotychczasowe umiejętności w zakresie samoobsługi, spożywania posiłku, zgłaszania potrzeb fizjologicznych zostały opanowane dzięki modelowaniu rodziców lub opiekunów oraz naśladowaniu ich zachowań przez dziecko. Początkowo przedszkole jest miejscem nowym, gdzie pozostanie bez opiekuna, czy rodzica jest często nie lada wyzwaniem dla dziecka. Rozpoczęcie przez dziecko kolejnego etapu edukacyjnego , niezależnie czy chodzi o zmianę placówki ze żłobka do przedszkola, czy w dalszych etapach, może wiązać się z regresem, stwarza trudności na poziomie edukacji, wychowania, czy może powodować kryzysy w rozwoju osobowości dziecka (Kowalski, 1982; za: Burtowy, 1992, s. 56). W okresie przedszkolnym kluczowe jest osiągnięcie przez dziecko umiejętności, takich jak osiągnięcie samodzielności w zakresie samoobsługi, aktywnego eksplorowania otoczenia, znajomości litery i cyfry, posługiwania się mową w stopniu umożliwiającym tworzenie żartów słownych i sytuacyjnych, prowadzenie zabaw konstrukcyjnych, rozpoznawanie, nazywanie i panowanie nad emocjami oraz bycia empatycznym, nawiązywania i utrzymywania relacji interpersonalnych na poziomie werbalnym i niewerbalnym w sposób akceptowany społecznie, tworzenia wyrazu artystycznego za pomocą sztuki plastycznej i muzycznej oraz wiele innych (Rozporządzenie MEN z dnia 14 lutego 2017 roku). Jest to wiele celów, których osiągnięcie ma gwarantować dziecku rozpoczęcie z sukcesem kolejnego etapu edukacyjnego, a jednocześnie prowadzić do ukształtowania jednostki na tyle dojrzałej, iż będzie w stanie samodzielnie eksplorować najbliższe otoczenie i dążyć do samorozwoju. Zadaniem głównym przedszkola jest „wsparcie całościowego rozwoju dziecka” w dążeniu do osiągnięcia wyżej wymienionych umiejętności (Rozporządzenie MEN z dnia 14 lutego 2017 roku). Na każdym etapie rozwoju dziecko nabywa kolejne umiejętności, które nadpisują się na posiadanych już umiejętnościach. Rozwój zachodzi w obrębie poszczególnych funkcji nie omijając fizycznych, motorycznych, poznawczych, czy społecznych. 

Dojrzewanie i mielinizacja układu nerwowego powoduje stabilizację procesów zachodzących w sferze poznawczej i emocjonalnej. Wciąż szybki jest przyrost kośćca, dzieci rosną wzwyż przy ustabilizowaniu się wagi (Harwas – Napierała B., Trempała J., 2006). W okolicy 2 -2,5 roku życia dla dzieci najważniejszy jest kontakt z dorosłymi, najbliższymi sobie opiekunami. W wieku przedszkolnym natomiast, dzięki rozwojowi rozumienia mowy i coraz lepszemu rozumieniu sytuacji społecznej, dochodzi do podejmowania z coraz większą częstotliwością prób inicjowania kontaktów społecznych, słabnięciu lęku przed separacją z opiekunem, gotowości do samodzielnej eksploracji nowego otoczenia.

Z każdym kolejnym rokiem oczekuje się coraz większej samodzielności od maluszka, jednak wciąż każdy jego krok jest wciąż kontrolowany przez dorosłego – nauczyciela. Jednym z kluczowych elementów jest nabywanie umiejętności proszenia o pomoc, w sytuacji gdy własne siły, czy umiejętności dziecka nie są wystarczające (Brzezińska, 2005, za: Wygotski, 1971, s. 166). Wychowankowie nabywają stopniowo nowych umiejętności oraz rozwijają swoje zdolności (Brzezińska, 2005, s.165-259). Dzięki systematycznej diagnozie umiejętności, obserwowany jest przyrost wiedzy i umiejętności następujący w poszczególnych sferach. Dzieci uczą się poszczególnych zabaw, przyswajają przez zabawę różnorakie role społeczne, poznają zasady życia w grupie. Grupa przedszkolna jest odzwierciedleniem funkcjonujących w świecie dorosłych grup społecznych. Dzieci rodzą się z określonym temperamentem, który warunkuje poszczególne sposoby reagowania i zachowania się. Temperament, poziom dojrzałości układu nerwowego (w tym stan wygaszenia odruchów), stan zdrowia w dużej mierze determinuje sposób funkcjonowania dziecka, jego stan emocjonalnego pobudzenia i reagowania, sposób wchodzenia w interakcje i utrzymywanie relacji interpersonalnych. Na etapie edukacji przedszkolnej dzieci nabywają kluczowe dla socjalizacji umiejętności i doskonalą je. Uczą się w jaki sposób dzielić się, negocjować, współpracować, udzielać pomocy. Egocentryzm zmienia się w kierunku decentracji i zachowań prospołecznych. Rozwojowi ulega także sposób zabawy, co jest niezwykle cenne w tym okresie to pojawienie się zabaw imitacyjnych. Zabawy w udawanie uczą zachowań prospołecznych, wchodzenia w rolę. Dzięki wspólnym aktywnościom dzieci nabywają nowe doświadczenia, a także nawiązują pierwsze przyjaźnie. Przedszkolna grupa, jej różnorodność ma niezwykle silny wpływ na to w jaki sposób dziecko społecznie będzie się rozwijało w przyszłości. Stworzy podwaliny do dalszego funkcjonowania. Może być kluczowe dla nauczenia się szanowania człowieka, podchodzenia z szacunkiem do potrzeb i możliwości drugiego dziecka.

fragment pracy dyplomowej:"Postrzeganie przedszkola integracyjnego przez rodziców dzieci pełnosprawnych" aut. Hanna Semkło